Bybit TR, katkılarıyla blok zincirinin terimlerini anlatmaya devam ediyoruz. Bu haftanın konusu “Token Ekonomisi Nedir?”
Tokenomikler (token ve economics), bir kripto paranın nasıl çalıştığını tanımlayan ekonomik unsurları kapsar. Bu, kaç adet token bulunduğu, piyasaya nasıl sürüldüğü, hangi amaçlarla kullanılabildiği ve kullanıcıları motive etmek ile ağın sağlığını korumak için tasarlanan teşvikleri içerir.
Bu durum, bir merkez bankasının harcamayı, borç vermeyi, tasarrufu ve para dolaşımını teşvik etmek veya caydırmak için uyguladığı para politikalarına benzer. Ancak geleneksel para birimlerinin aksine, çoğu kripto token, blok zinciri ve akıllı sözleşmeler aracılığıyla şeffaf bir şekilde çalışır.
Tokenomiklerin temel unsurları
Maksimum arz: Bu, piyasaya sürülecek toplam token sayısını ifade eder. Örneğin, Bitcoin’in arzı 21 milyon coin ile sınırlıdır. 2024 yarılanması sonrasında Bitcoin madencilik ödülü blok başına 6,25 BTC’den 3,125 BTC’ye düşmüştür. Bu durum, yeni coin’lerin dolaşıma giriş hızını azaltır. Son Bitcoin’in ise yaklaşık 2140’ta kazılması beklenmektedir.
Dolaşımdaki arz: Halihazırda piyasada bulunan ve kullanıcılar ile yatırımcıların erişimine açık olan token miktarını ifade eder. Bu miktar, yeni token basımı, mevcut token’ların yakılması veya belirli bir süre kilitli kalması gibi nedenlerle artabilir veya azalabilir.
Enflasyon ve deflasyon: Ethereum (ETH) gibi bazı kripto paraların sabit bir arz limiti bulunmaz, ancak token ihraç oranını kontrol altına almak ve enflasyonu dengelemek için işlem ücreti yakma gibi mekanizmalar kullanır. BNB gibi diğer token’lar ise arzı azaltmak ve potansiyel olarak fiyatı artırmak için düzenli olarak token yakma işlemleri gerçekleştirir.
Token kullanım alanı
Token kullanım alanı, bir token’ın hangi amaçlarla kullanılabileceğini ve kendi ağı içerisinde üstlenebileceği rolleri tanımlar. Bunlar genellikle şunları kapsar:
● Bir ağ üzerindeki hizmetleri satın almak veya işlem ücretlerini (gas) ödemek; örneğin, Ethereum’da ETH, Bitcoin ağında BTC.
Ağın gelecekteki gelişimi hakkında oy kullanmak; yönetişim token’ları, sahiplerine protokol kararlarında söz hakkı tanır.Token’ları kilitleyerek (staking) işlemleri doğrulamak ve ödüller kazanmak; bu, Proof of Stake (Hisse Kanıtı) ağlarında yaygındır. ● Hisse senedi veya gayrimenkul gibi gerçek dünya varlıklarını temsil etmek; menkul kıymet token’ları bu kapsama girer. Bir token’ın kullanım alanlarını bilmek, onun ne kadar talep görebileceğine ve büyüme potansiyeline dair önemli ipuçları verir.
Token dağıtımı
Arz ve talep dışında, token dağıtımı da önemlidir. Bir projenin başlatılması sırasında token’ların nasıl dağıtıldığı, orta ve uzun vadede ne kadar merkeziyetsiz ve istikrarlı olacağını etkiler.
Token dağıtımının iki ana yöntemi vardır:
● Adil lansman (fair launch): Özel ön satışlar veya erken tahsisler yapılmadan, token’ların aynı anda herkese sunulmasıdır. Bitcoin ve Dogecoin bu şekilde piyasaya sürülmüştür. Bu yöntem, adalet ve merkeziyetsizlik açısından avantaj sağlar. ● Ön madencilik (pre-mining) veya ön satış: Token’ların bir kısmı halka açılmadan önce kuruculara, yatırımcılara veya kurumlara tahsis edilir. Pek çok altcoin bu yöntemle başlatılmıştır. Bu yöntem, erken aşamada projeye finansman sağlar ancak mülkiyetin yoğunlaşmasına ve büyük yatırımcıların piyasayı etkileme riskinin artmasına yol açabilir. Genel olarak, bir token’ın ne kadar dengeli dağıtıldığını incelemek önemlidir. Birkaç büyük kuruluşun çok yüksek oranda token’a sahip olması, genellikle riskli kabul edilir. Ayrıca, token’ın kilit açma ve piyasaya sürme takvimini inceleyerek kısa sürede çok sayıda token’ın dolaşıma girip girmeyeceğini anlamak gerekir. Bu durum, token değerinde aşağı yönlü baskı oluşturabilir.
Teşvik mekanizmaları
Güçlü teşvik mekanizmaları, ağların güvenliğini koruyan ve katılımcıları motive eden unsurlardır.
Bitcoin’in Proof of Work (İş Kanıtı) modeli, madencilere hem yeni basılan coin’ler hem de işlem ücretleri ile ödül vererek, ödüller zamanla azalsa da blok işlemlerini sürdürmelerini teşvik eder. Proof of Stake ise doğrulayıcıların token’larını kilitleyerek işlem onaylama hakkı kazanmalarını sağlar. Hile yapanlar ise yatırdıkları token’ları kaybederek dürüst davranmaya teşvik edilir. Her iki model de dürüst katılımcıları ödüllendirerek ağın sağlıklı ve güvenli kalmasını hedefler.
Buna ek olarak, DeFi platformları borç verme, likidite sağlama veya projeye katkıda bulunma gibi faaliyetlerde bulunan kullanıcılara faiz veya token ödülleri sunar.
Tokenomiklerin evrimi
Bitcoin’in basit fakat çığır açan tasarımından bu yana tokenomikler çok daha çeşitli ve karmaşık hale gelmiştir. İlk modeller, basit ihraç takvimleri ve ödül sistemlerine odaklanırken, günümüzde projeler dinamik arz politikaları, özel yönetişim modelleri, algoritmik stablecoin’ler, NFT’ler ve tokenize gerçek dünya varlıkları gibi yeniliklerle deneyler yapmaktadır. Bazıları başarılı olurken pek çoğu başarısız olmaktadır. Yine de Bitcoin, en güvenilir ve sağlam model olarak konumunu korumaktadır.
Tokenomikler ve kriptoekonomi arasındaki fark
Tokenomikler ve kriptoekonomi, birbirine yakın kavramlar olsa da aynı şey değildir. Tokenomikler, belirli bir token veya kripto paranın ekonomik çerçevesini ifade eder; arz, dağıtım, kullanım alanı gibi unsurları kapsar.
Kriptoekonomi ise daha geniş bir bakış açısıyla, blok zincir ağlarının güvenliği sağlamak, merkeziyetsizliği teşvik etmek ve ağ operasyonlarını desteklemek için ekonomik teşvikleri ve sistem tasarımını nasıl kullandığını inceler.
Sonuç
Kripto para dünyasına girmek isteyen herkesin tokenomikleri anlaması gerekir. Bu kavram, bir token veya coin’in değerini etkileyen başlıca unsurları kapsar.
Arz dinamiklerine, kullanım alanlarına, dağıtım modeline ve teşvik mekanizmalarına bakarak, bir projenin başarılı olma potansiyelini daha sağlıklı değerlendirebilirsiniz. Tek bir unsur tüm resmi göstermese de sağlam bir tokenomik yapısı, uzun vadeli başarı ve ağ büyümesi için önemli bir ilk adımdır.