TÜREB'ten İberya Vakasına Işık Tutan Rapor
28 Nisan 2025 tarihinde İspanya ve Portekiz’i kapsayan İber Yarımadası’nda yaşanan elektrik kesintisinin Avrupa elektrik sistemi açısından tarihi bir vaka olarak değerlendirildiği ifade edilen raporda yaşanan olayın yüksek yenilenebilir entegrasyonu, düşük sistem ataleti, inverter bazlı üretim yapısının zafiyetleri ve hibrit HVDC/AC bağlantılar gibi birçok teknik unsurun bir araya gelmesiyle oluştuğu tespitine yer verildi…
Olayın ardından, salınımları bastıracak nitelikte donanım ve yazılım altyapısının yeterli düzeyde olmadığı; salınım algılama ve kontrol sistemlerinin gecikmeli veya yetersiz tepkiler verdiğinin değerlendirildiğine dikkat çekilen raporda, şu tespitler yer alıyor:
“İlk üretim kaybının nedeni henüz kesinleşmemiş olmakla birlikte, İspanya’da gözlenen nominal üstü (fakat limitler içindeki) yüksek gerilimlere bağlı olarak ve İspanya’da merkezi olmayan çok sayıda üretim tesisinin anlık olarak devre dışı kalmış olması ihtimali üzerinde durulmaktadır. Kabul edilebilir sınırın üst limitine yakın seyreden gerilimler, şebekede meydana gelen küçük bir değişim ile limitleri aşmış olabilir. Özellikle dağıtık ve küçük üretimlerde voltage through gibi özellikleri zorunlu olmaması aşırı gerilimlere bağlı olarak yüksek sayıda küçük ölçekli santralin trip etmesine neden olmuş olabileceği değerlendirilmektedir.
Bu üretim kayıplarının ardından başlayan frekans düşüşü otomatik koruma sistemlerini tetiklemiş ve bu sistemler yük atmalarla yanıt vermiştir. Ancak sistem kararlılığı bu yük atmayla da sağlanamayınca, Fransa-İspanya arasındaki AC bağlantılar senkronizasyon kaybı nedeniyle otomatik olarak açılmış ve nihayetinde tüm İberya Yarımadası şebekesi çökmüştür. Bu üretim kaybı ve Fransa ile olan AC hatların kopmasına ilave olarak, Fransa ile olan HVDC bağlantı senkron bir bağlantı şekli olmadığı için oluşan dengesizliğe rağmen ihracat yönünde enerji akışına devam etmiştir.
Yüksek yenilenebilir enerji üretimi (özellikle güneş), bahar dönemi nedeniyle düşük elektrik talebi ve sistemdeki düşük atalet seviyeleri birleşmiş, bu da sistemi daha kırılgan hale getirmiştir. Arıza öncesi inverter tabanlı rüzgar ve güneş üretimi toplamı, tüketimin yüzde 60’ından fazlasını karşılamaktadır. Özellikle İspanya’nın güneybatısında yer alan geniş ölçekli güneş santrallerinin bu kırılgan yapının merkezinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu sebeple sistemdeki salınımlara cevap verilememiş ve küçük üretim tesislerinin gerilim kontrol yükümlülüğü yok ise veya kısıtlı ise gerilim problemini daha da arttırmış olabilir.”
Raporda, İspanya ve Portekiz’de yaşanan kesintinin enerji dönüşüm sürecinde elektrik sistemlerinde şebeke yatırımları, dijitalleşme, baz yük santralleri, esneklik ve şebeke ölçekli elektrik depolama sistemlerinin ne kadar kritik olduğunu bir kez daha gösterdiğinin altı çizilerek İberya kesintisini takiben enerji piyasalarında daha yoğun şekilde tartışılan politika önerileri arasında öne çıkan kavramlar esneklik ve sistem ataleti olduğu, politika önerileri altında, depolama ve esneklik alanlarında, batarya sistemlerinin frekans destekleme rolleri için kullanımı ve talep tarafı esnekliği için piyasa içerikli mekanizmaların geliştirilmesi öne çıktığı vurgulandı.
TÜRKİYE, ELEKTRİK DEPOLAMA KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİNDE VİZYONER VE PROAKTİF BİR STRATEJİ BENİMSEDİ
Depolama kapasitesinin geliştirilmesinde Türkiye’nin vizyoner ve proaktif bir strateji benimsediği, son yıllarda verilen yeni rüzgar enerjisi santrali (RES) ve güneş enerjisi santrali (GES) ön lisanslarının enerji depolama şartı ile düzenlendiği ve sistemsel esnekliği ve arz güvenliğini merkeze alan bir dönüşüm başlattığı ifade edilerek şu tespitlere yer verildi:
“Depolama kapasitesinin geliştirilmesi politika önerisi ele alındığında Türkiye, bu konuda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) öncülüğünde vizyoner ve proaktif bir strateji benimseyerek, son yıllarda verilen tüm yeni rüzgar enerjisi santrali (RES) ve güneş enerjisi santrali (GES) ön lisanslarını elektrik depolama şartı ile düzenlemiş ve enerji dönüşüm sürecini sistemsel esnekliğini ve arz güvenliğini merkeze alan bir şekilde destekleyerek hızlandırmıştır.
Bugün itibariyle Türkiye geneline yayılmış yüzlerce yatırımcının önümüzdeki dönemde hayata geçireceği yaklaşık 680 depolamalı proje, toplamda 33,5 GW kurulu güç büyüklüğüne ulaştı. Bu ölçek, Türkiye’nin elektrik sistemine entegre olacak güçlü, esnek ve kapsayıcı bir yenilenebilir enerji altyapısının temelini oluşturuyor.
Türkiye, rüzgar ve güneş enerjisi potansiyelini değerlendirmenin yanı sıra aynı zamanda depolama entegrasyonu ile arz-talep dengesini güçlendirirken, elektrik sistemi işletmesinin güvenliğini sağlıyor ve vatandaşlarımıza daha ucuz, daha temiz ve daha sürdürülebilir elektrik sunulmasının önünü açıyor.
Baz yük santrallerinin sistemde varlığının korunması kadar, şebeke ölçekli elektrik depolama sistemleri ile bu dönüşümün desteklenmesi ve arızalara şebeke izleyen depolama teknolojileri ile daha hızlı tepki verilerek frekans salınımlarının büyümeden sönümlenmesinin kritik öneme sahip olduğu İspanya ve Portekiz’de yaşanan kesintide çok net bir şekilde görülmüştür. Türkiye’nin şebeke ölçekli elektrik depolama sistemlerinin desteklenmesi ve hayata geçirilmesinde diğer birçok ülkeden önce aldığı kararın çok doğru bir politika tercihi ve uygulama olduğu görülüyor.
Türkiye, dünyada tahsis edilen depolamalı yenilenebilir santral kapasite büyüklüğü açısından dünyada önde gelen ülkelerden birisi durumunda. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ülkemizin enerji dönüşümü stratejisi ve bu kapsamda yeni depolamalı santrallerin planlanması, kapasite tahsisleri, bu santrallerin şebekeye dahil edilmesi, yeni şebeke yatırımlarının planlanması, yeşil ve dijital bir şebeke oluşması açısından öncü ve kritik bir rol oynamaktadır. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) ve bölgesel elektrik dağıtım şirketleri de kapasite tahsisleri sonrası bu santrallerin şebekeye entegrasyonu konusunda teknik olarak üzerlerine düşenleri yerine getirme gayretinde.
Bu bağlamda yatırımcılara tahsis edilen yaklaşık 33,5 GW’lık depolamalı rüzgar ve güneş enerjisi santrali yatırımlarının, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın (ETKB) öncülüğü ve desteğinde hazırlanarak önümüzdeki haftalarda yasalaşması beklenen Süper İzin Düzenlemesi ile birlikte bu yatırımların hızlı bir şekilde devreye alınması Türkiye’nin yenilenebilir enerji kurulu gücünün artması kadar iletim sistem güvenliğinin sağlanması açışından da önemli katkılar sağlayacaktır” ifadeleri ile rapor detayları sunuldu.
